ادبیات نظری تحقیق عقد و فسخ و اقاله و انفساخ در فقه و حقوق
مبحث اول : تعریف واژگان
1 . عقد
1 - 1 . مفهوم عقد
1 - 1 - 1 . مفهوم لغوی
عقد ، مصدر فعل است ، سپس به‌عنوان اسم استعمال شده است و جمع آن عقود می‌باشد و در قرآن کریم آمده است ، قوله تعالی : « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ » ترجمه : اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد ! به پیمان‌ها ( و قراردادها ) وفا كنيد ! واژه‌ی عقد در لغت بر معانی بسیاری اطلاق می‌شود ازجمله آن‌ها : گره زدن ، بستن ، محکم کردن دو چیزی است به یکدیگر به‌نوعی که جدا کردن یکی از دیگری سخت و دشوار باشد ؛ مثل گره زدن ریسمان و نخ به دیگری که از هم منفک نگردد ؛ و با یکدیگر تلازم و پیوستگی پیدا کنند . ازاین‌رو علمای لغت در تعریف لغوی عقد را مقابل حلّ به معنای گشودن بکار برده‌اند . امام خمینی ( ره ) برای معنای لغوی « عقد »، سه مورد ذکر کرده‌اند : عقد از انعقاد به معنای بسته شدن ، غلیظ شدن و سفت شدن ، عقد از عِقد به معنای طوق و گردنبند ، عقد از عُقدَة به معنای گره . امام خمینی ( ره ) پس از ذکر این سه معنا می فرمایند : « اظهر آن است که عقدِ اصطلاحی در باب معاملات ، از ریشه ، عُقدَة آمده باشد ؛ زیرا علاوه بر اینکه فهم عرفی با این امر همراه است ، آیات قرآنی : « و لاتعزموا عُقدَة النکاح » و « أو یَعْفُوَا الذی بیده عُقْدَةُ النکاح » شاهد بر این مطلب اند ». علمای لغت علاوه بر معنای یادشده ، معانی دیگری را ذیل این ماده ذکر کرده‌اند که تا حدودی ارتباط بامعنای بالایی دارد ؛ مانند اعتقاد جازم ، عهد ، ضمان ، احکام و ابرام امری .
1 - 1 - 2 . معنای اصطلاحی
برای ارائه تعریف عقد ، تعاریف مختلفی را باید در نظر گرفت . در اصطلاح حقوق اسلامی ، با توجه به معنای لغوی و عرفی آن ، فقهای امامیه تعبیر متفاوتی از عقد ارائه داده‌اند که نشان‌دهنده‌ی مبانی متفاوت این علما در مورد عقود و تعهدات است ؛ و آن را به « مطلق عهد »، « عهد مشدّد » و « مجموع ایجاب و قبول » تعبیر کرده‌اند . بیشتر منابع فقهی تعریف عام از عقد را بیان نکرده‌اند ، بلکه در هر عقد خاص برحسب مورد ، تعریفی از آن عقد ارائه و ماهیت حقوقی آن تبیین شده است .
در اصطلاح حقوق ایران ، عقد « یک موجود اعتباری شناخته‌شده حقوقی است که مانند اشیاء مادی وجود خارجی ندارد ، درنتیجه همکاری ارادی و یا چند شخص ایجاد می‌شود ؛ بنابراین ، عقد ، ماهیت حقوق اعتباری است که با توافق اراده دو یا چند شخص انشاء می‌شود ؛ مانند عقد اجاره و نکاح ». بر مبنای ماده 183 ق . م « عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در برابر یک یا چند نفر ، یک تعهد
